شفاآنلاین>سلامت>حقوق بیمار یکی از محور‌های شاخص در تعریف استانداردها جهت اعمال حاکمیت خدمات بالینی است. در سال ۱۳۸۱ برای اولین بار منشور حقوق بیمار در ایران تدوین و از سوی معاونت سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ابلاغ شد. با توجه به ضرورت تدوین متنی جامع در مورد حقوق بیمار، منشور حقوق بیمار در ایران با نگاهی نو و جامع و با هدف تبیین حقوق گیرندگان خدمات سلامت و رعایت موازین اخلاقی در عرصه درمان تدوین شد. در این مقاله متن نهایی منشور ارائه و مراحل تدوین آن تشریح می‌شود.
به گزارش شفاآنلاین:منشور حقوق بیمار در ۵ محور کلی و ۳۷ بند به همراه بینش و ارزش و یک تبصره پایانی تنظیم شده است. محور‌های پنج‌گانه منشور شامل حق دریافت خدمات مطلوب، حق دریافت اطلاعات به نحو مطلوب و کافی، حق انتخاب و تصمیم‌گیری آزادانه بیمار در دریافت خدمات سلامت، حق احترام به حریم خصوصی بیمار و رعایت اصل رازداری و در نهایت حق دسترسی به نظام کارآمد رسیدگی به شکایات است.
حقوق بیمار
منظور از حقوق بیمار، دریافت مطلوب خدمات سلامت است که موضوعات مختلفی را در بر می‌گیرد. ارائه خدمات سلامت باید شامل این موارد باشد؛ مانند: شایسته شأن و منزلت انسان با احترام به ارزش‌ها، اعتقادات فرهنگی و مذهبی باشد. بر پایه صداقت، انصاف، ادب و همراه با مهربانی باشد. فارغ از هرگونه تبعیض از جمله قومی، فرهنگی، مذهبی، نوع بیماری و جنسیتی باشد. بر اساس دانش روز باشد. مبتنی بر برتری منافع بیمار باشد.
در مورد توزیع منابع سلامت مبتنی بر عدالت و اولویت‌‌های درمانی بیماران باشد. مبتنی بر هماهنگی ارکان مراقبت اعم از پیشگیری، تشخیص، درمان و توان‌بخشی باشد. به همراه تأمین کلیه امکانات رفاهی پایه و ضروری و به دور از تحمیل درد و رنج و محدودیت‌های غیرضروری باشد. توجه ویژه‌ای به حقوق گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه از جمله کودکان، زنان باردار، سالمندان، بیماران روانی، زندانیان، معلولان ذهنی و جسمی و افراد بدون سرپرست داشته باشد.
در سریع‌ترین زمان ممکن و با احترام به وقت بیمار باشد. با در نظر گرفتن متغیرهایی چون زبان، سن و جنس گیرندگان خدمت باشد. در مراقبت‌های ضروری و فوری (اورژانس)، بدون توجه به تأمین هزینه آن صورت گیرد. در موارد غیرفوری (الکتیو) بر اساس ضوابط تعریف شده باشد و... .
اطلاعات مطلوب و به میزان کافی
محتوای اطلاعات باید شامل موارد زیر باشد:
مفاد منشور حقوق بیمار در زمان پذیرش، ضوابط و هزینه‌های قابل پیش‌بینی بیمارستان اعم از خدمات درمانی و غیردرمانی و ضوابط بیمه و معرفی سیستم‌های حمایتی در زمان پذیرش، نام، مسئولیت و رتبه حرفه‌ای اعضای گروه پزشکی مسئول، روش‌های تشخیصی و درمانی و نقاط ضعف و قوت هر روش و عوارض احتمالی آن، تشخیص بیماری، پیش‌آگهی و عوارض آن و نیز کلیه اطلاعات تأثیر‌گذار در روند تصمیم‌گیری بیمار، نحوه دسترسی به پزشک معالج و اعضای اصلی گروه پزشکی در طول درمان، کلیه اقداماتی که ماهیت پژوهشی دارند و ارائه آموزش‌های ضروری برای استمرار درمان.
همچنین نحوه ارائه اطلاعات باید به صورت زیر باشد:
اطلاعات باید در زمان مناسب و متناسب با شرایط بیمار از جمله اضطراب و درد و ویژگی‌های فردی او از جمله زبان، تحصیلات و توان درک در اختیار بیمار قرار گیرد، مگر اینکه:
تأخیر در شروع درمان به واسطه ارائه اطلاعات فوق سبب آسیب به بیمار شود؛ (در این صورت انتقال اطلاعات پس از اقدام ضروری، در اولین زمان مناسب باید انجام شود.)
بیمار با وجود اطلاع از حق دریافت اطلاعات، از این امر امتناع کند که در این صورت باید خواست بیمار محترم شمرده شود، مگر اینکه عدم اطلاع بیمار، او یا سایرین را در معرض خطر جدی قرار دهد.
حق انتخاب و تصمیم‌گیری آزادانه
محدوده انتخاب و تصمیم‌گیری درباره موارد زیر است:
انتخاب پزشک معالج و مرکز ارائه‌کننده خدمات سلامت در چارچوب ضوابط، انتخاب و نظرخواهی از پزشک دوم به عنوان مشاور، شرکت یا عدم شرکت در هرگونه پژوهش، با اطمینان از اینکه تصمیم‌گیری وی تأثیری در تداوم و نحوه دریافت خدمات سلامت نخواهد داشت. قبول یا رد درمان‌های پیشنهادی پس از آگاهی از عوارض احتمالی ناشی از پذیرش یا رد آن. مگر در موارد خودکشی یا مواردی که امتناع از درمان، شخص دیگری را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد.
اعلام نظر قبلی بیمار در مورد اقدامات درمانی آتی در زمانی که بیمار واجد ظرفیت تصمیم‌گیری است، ثبت و به‌عنوان راهنمای اقدامات پزشکی در زمان فقدان ظرفیت تصمیم‌گیری وی با رعایت موازین قانونی مد نظر ارائه‌کنندگان خدمات سلامت و تصمیم‌گیرنده جایگزین بیمار قرار گیرد.
شرایط انتخاب و تصمیم‌گیری شامل موارد ذیل است:
انتخاب و تصمیم‌گیری بیمار باید آزادانه و آگاهانه، مبتنی بر دریافت اطلاعات کافی و جامع (مذکور در بند دوم) باشد. پس از ارائه اطلاعات، زمان لازم و کافی به بیمار جهت تصمیم‌گیری و انتخاب داده شود.
احترام به حریم خصوصی و رعایت اصل رازداری، رعایت اصل رازداری راجع به کلیه اطلاعات مربوط به بیمار الزامی است مگر در مواردی که قانون آن را استثنا کرده باشد.
در همه مراحل مراقبت اعم از تشخیصی و درمانی باید به حریم خصوصی بیمار احترام گذاشته شود. ضروری است بدین منظور کلیه امکانات لازم جهت تضمین حریم خصوصی بیمار فراهم شود.
فقط بیمار و گروه درمانی و افراد مجاز از طرف بیمار و افرادی که به حکم قانون مجاز تلقی می‌شوند می‌‌توانند به اطلاعات دسترسی داشته باشند. بیمار حق دارد در مراحل تشخیصی از جمله معاینات، فرد معتمد خود را همراه داشته باشد. همراهی یکی از والدین کودک در تمام مراحل درمان حق کودک است مگر اینکه این امر برخلاف ضرورت‌های پزشکی باشد.
نظام کارآمد رسیدگی به شکایات
هر بیمار حق دارد در صورت ادعای نقض حقوق
خود، بدون اختلال در کیفیت دریافت خدمات سلامت به مقامات ذی‌صلاح شکایت
کند. این حق مسلم بیمار است که از نحوه رسیدگی و نتایج شکایت خود آگاه شود.
خسارت ناشی از خطای ارائه‌کنندگان خدمات سلامت باید پس از رسیدگی و اثبات
آنها طبق مقررات در کوتاه‌ترین زمان ممکن جبران شود. در اجرای مفاد منشور
حقوق بیمار در صورتی که بیمار به هر دلیلی فاقد ظرفیت تصمیم‌گیری باشد،
اعمال کلیه حقوق بیمار بر عهده تصمیم‌گیرنده قانونی جایگزین خواهد بود.
البته چنانچه تصمیم‌گیرنده جایگزین برخلاف نظر پزشک، مانع درمان بیمار
شود، پزشک می‌تواند از طریق مراجع ذی‌ربط درخواست تجدید نظر در تصمیم‌گیری
را انجام دهد. چنانچه بیماری فاقد ظرفیت کافی برای تصمیم‌گیری باشد، اما
بتواند در بخشی از روند درمان معقولانه تصمیم بگیرد، باید تصمیم او محترم
شمرده شود. (منبع: اخلاف و تاریخ پزشکی در ایران)/شرق
